کسب موفقیت تحصیلی هرگز اتفاقی و بدون چارچوب مشخص به دست نمیآید و همواره به یک برنامهریزی دقیق و اصولی نیاز دارد. برنامهریزی درسی یعنی تعیین کنید در چه بازههای زمانی چه درسهایی را بخوانید، چه میزان از مطالب را مطالعه کنید، چه مقدار تست کار کنید و چه زمانی را به مرور و ارزیابی اختصاص دهید. برنامهریزی دو ویژگی اساسی دارد: از یکسو باید بر پایه اصول مشخصی تنظیم شود و از سوی دیگر، مانند اثر انگشت برای هر فرد کاملاً اختصاصی و منحصر به فرد باشد. در این مطلب، روش برنامهریزی درسی استاندارد را به طور کامل به شما آموزش میدهیم تا بتوانید برنامهای تنظیم کنید که دقیقاً با شرایط و نیازهای شخصی شما هماهنگ باشد. پس برای اطلاعات بیشتر همراه ما باشید.
مفهوم اصل برنامهنویسی
برنامهریزی درسی، یعنی ساماندهی و تقسیم درست زمان برای مطالعه و انجام فعالیتهای آموزشی است؛ طوری که فرد بتواند مسیر یادگیری خود را هدفمند و منظم پیش ببرد. هدف اصلی از برنامهریزی درسی آن است که با تخصیص مناسب زمان به درسها و امور مختلف، زمینه رسیدن به اهداف تحصیلی فراهم شود و مطالب درسی با کیفیت بالاتری فراگرفته شود.
در یک برنامهریزی درست و اصولی، لازم است زمان مطالعه هر درس با توجه به میزان اهمیت، سخت بودن و حجم مطالب تعیین شود و سوی دیگر زمانهایی برای استراحت، مرور و جمعبندی در نظر گرفته شود.
وجود یک برنامه منظم، از بروز استرس ناشی از کمبود وقت یا نیمهتمام ماندن درسها جلوگیری میکند و موجب افزایش بازدهی و تمرکز در فرآیند مطالعه میشود.
ویژگیهای برنامهریزی اصولی و درست
یک برنامهریزی درسی استاندارد و اصولی نقش تعیینکنندهای در موفقیت داوطلبان کنکور سراسری دارد. چنین برنامهای باید مبتنی بر اصول علمی یادگیری، مدیریت زمان و ارزشیابی آموزشی طراحی شده باشد و بتواند داوطلب را بهصورت هدفمند تا روز آزمون هدایت کند. مهمترین ویژگیها و شاخصهای یک برنامهریزی درسی مؤثر عبارتاند از:
• پوشش جامع محتوای کنکور سراسری
یک برنامهریزی درسی استاندارد باید تمامی مباحث، سرفصلها و دروس مورد نیاز کنکور سراسری را مطابق با آخرین تغییرات سازمان سنجش پوشش دهد و از حذف یا کمتوجهی به بخشهای مهم جلوگیری کند.
• تعیین اهداف آموزشی و مهارتی برای هر درس
برای هر درس لازم است اهداف آموزشی مشخص، قابل اندازهگیری و مبتنی بر مهارت (مانند درک مفهومی، تحلیل، حل مسئله و تستزنی) تعریف شود تا داوطلب بداند در هر مرحله چه سطحی از تسلط مورد انتظار است.
• ساختار مرحلهبهمرحله و پیشرونده
برنامهریزی درسی باید بهصورت سطحبندیشده و تدریجی طراحی شود؛ بهگونهای که داوطلب متناسب با سطح علمی خود (ضعیف، متوسط یا قوی) بتواند بهتدریج از آموزش مفهومی به تمرین، تستزنی و جمعبندی برسد.
• استفاده از تمرینها و تستهای متنوع و هدفمند
وجود تمرینهای تشریحی، تستهای آموزشی، زماندار و کنکوری در برنامه، به یادگیری عمیقتر مفاهیم و افزایش مهارت پاسخگویی در شرایط آزمون کمک میکند و نقش مهمی در تثبیت مطالب دارد.
• تنظیم برنامه در بازههای زمانی منظم
یک برنامهریزی مؤثر باید در قالب بازههای هفتگی، ماهانه و دورهای تنظیم شود تا امکان ارزیابی پیشرفت، اصلاح مسیر و جلوگیری از انباشت مطالب فراهم گردد و روند مطالعه پیوسته و منظم باقی بماند.
• ارائه نکات راهبردی و توصیههای کاربردی
یک برنامه درسی حرفهای علاوه بر زمانبندی، باید شامل نکات مشاورهای، راهکارهای افزایش بازدهی مطالعه، مدیریت استرس، مرور مؤثر و جمعبندی باشد تا شانس موفقیت داوطلب در کنکور سراسری بهطور چشمگیری افزایش یابد.
انواع شیوههای برنامهریزی درسی
روشهای برنامهریزی درسی را میتوان بر اساس معیارهای گوناگون دستهبندی کرد. یکی از مهمترین این معیارها، بازه زمانی برنامهریزی است. بر همین اساس، برنامههای درسی به دو گروه اصلی تقسیم میشوند:
• کوتاه مدت
• بلندمدت
برنامهریزی کوتاهمدت
برنامهریزیهای کوتاهمدت معمولاً برای بازههای زمانی محدود، مانند یک هفته، یک ماه یا یک نیمسال تحصیلی تنظیم میشوند. این نوع برنامهریزی بیشتر بر پوشش درسها و تکالیف همان دوره مشخص تمرکز دارد و به دانشآموز یا داوطلب کمک میکند تا وظایف جاری خود را بهطور منظم پیش ببرد.
برنامهریزی بلندمدت
برنامهریزیهای بلندمدت معمولاً برای دورههای زمانی طولانیتر، مانند یک سال تحصیلی، یک دوره آموزشی کامل یا حتی مسیر یادگیری در طول زندگی طراحی میشوند. این نوع برنامهریزی بیشتر بر تعیین اهداف کلان و مسیرهای آموزشی بلندمدت تمرکز دارد و چارچوبی پایدار برای دستیابی به موفقیتهای تحصیلی فراهم میآورد.
چگونه یک برنامهریزی درسی شخصی بسازیم؟
یک برنامهریزی درسی استاندارد باید هم بر پایه اصول علمی طراحی شود و هم متناسب با هدف، ویژگیهای فردی، توانمندیها و نقاط ضعف و قوت هر دانشآموز باشد. به همین دلیل، برنامهریزی درسی کاملاً شخصی است و میتوان آن را به اثر انگشت هر فرد تشبیه کرد. در ادامه، ۹ گام کلیدی برای طراحی یک برنامه درسی اصولی را مرور میکنیم و در پایان، یک نمونه جدول برنامه هفتگی استاندارد ارائه میدهیم.
گام اول: خودشناسی و تعیین وضعیت فعلی
نقطه شروع برنامهریزی، شناخت دقیق خودتان است. قبل از نوشتن برنامه، به این سؤالات پاسخ دهید:
• هدف من از درس خواندن چیست؟
• روزانه چقدر زمان آزاد دارم؟
• تاکنون میانگین ساعت مطالعهام چقدر بوده؟
• میخواهم به چه میزان مطالعه در روز برسم؟
نکته کاربردی:
بهمدت ۳ روز تمام فعالیتهای روزانه خود را یادداشت کنید تا میزان اتلاف زمان و ظرفیت واقعی مطالعهتان مشخص شود.
گام دوم: تعیین ساعت مطالعه و تعداد تست
در این مرحله باید واقعبینانه مشخص کنید:
• روزانه چند ساعت مطالعه امکانپذیر است؟
• چه تعداد تست یا سؤال تشریحی میتوانید حل کنید؟
افزایش ساعت مطالعه باید تدریجی و اصولی باشد. مثلاً اگر اکنون روزی ۳ ساعت مطالعه دارید، هفته اول را با ۳ تا ۴ ساعت شروع کرده و بهصورت هفتگی آن را افزایش دهید.
گام سوم: تعیین بازههای مطالعه و استراحت
مطالعه بدون چارچوب زمانی بازدهی کمی دارد. بازه استاندارد مطالعه معمولاً:
• ۷۵ تا ۹۰ دقیقه مطالعه
• ۱۵ تا ۲۰ دقیقه استراحت
این زمانها قابل تنظیم هستند، اما بهتر است کمتر از ۶۰ و بیشتر از ۱۲۰ دقیقه نباشند. در زمان استراحت از فعالیتهای خستهکننده ذهن (مانند فضای مجازی) پرهیز کنید.
گام چهارم: اولویتبندی دروس
چیدمان دروس باید بر اساس:
• اهمیت و ضریب درس
• نقاط ضعف و قوت شخصی
دروس مهمتر و ضعفدار، سهم بیشتری از زمان را میگیرند. همچنین توجه کنید در چه ساعات شبانهروز تمرکز بهتری برای هر درس دارید.
گام پنجم: در نظر گرفتن زمان سنجش و آزمون
مطالعه بدون ارزیابی، مسیر یادگیری را مبهم میکند. در برنامه هفتگی یا دوهفتگی خود:
• آزمون آزمایشی
• حل تست زماندار
• یا مجموعه سؤالات تشریحی
قرار دهید و حتماً نتایج را تحلیل کنید تا برنامه اصلاح شود.
گام ششم: برنامهریزی برای مرور
فراموشی طبیعی است؛ مرور منظم ضروری است. پیشنهاد میشود:
• مرور روزانه مطالب همان روز
• مرور هفتگی خلاصهها
• مرور دورهای همراه با آزمون
همچنین یک بازه کوتاه ۲۰ تا ۳۰ دقیقهای روزانه (نون شب) برای مرور حفظیات یا مباحث دشوار در نظر بگیرید.
گام هفتم: پیشبینی زمانهای جبرانی
برای شرایط پیشبینینشده، بازههای جبرانی ضروریاند. این زمانها باید:
• محدود
• هدفمند
• فقط برای مواقع ضروری
باشند، نه بهانهای برای عقب انداختن مطالعه.
گام هشتم: مکتوبکردن برنامه در قالب جدول
نوشتن برنامه درسی احتمال اجرای آن را افزایش میدهد!
در ادامه یک نمونه جدول برنامهریزی هفتگی استاندارد (صرفاً جهت الگو) آورده شده است.
نمونه جدول برنامهریزی هفتگی
| روز | زیست ۷۵دقیقه | ریاضی ۷۵ دقیقه | فیزیک ۹۰ دقیقه | شیمی ۷۵ دقیقه | زمین ۶۰ دقیقه | نون شب ۲۰ دقیقه |
| شنبه | مطالعه+ تست | آموزش تابع+ تست | _ | فصل۱یازدهم | درس۱ | مرور زیست |
| یکشنبه | تکمیل گفتار | _ | فصل ۱ دوازدهم | فصل۱یازدهم | _ | مرور زیست |
| دوشنبه | گفتار جدید | تابع+ تست | _ | فصل۱یازدهم | درس۱ | مرور شیمی |
| سه شنبه | تکمیل گفتار | _ | فصل ۱ دوازدهم | فصل۱یازدهم | _ | مرور شیمی |
| چهارشنبه | فصل ۳ دوازدهم | تابع | _ | فصل۱یازدهم | درس۲ | حل ریاضی |
| پنج شنبه | تکمیل فصل | _ | فصل ۱ دوازدهم | فصل۱یازدهم | _ | حل فیزیک |
| جمعه | مرور هفتگی | جبرانی | جبرانی | مرور | _ | _ |
گام نهم: ارزیابی و اصلاح برنامه
هیچ برنامهای از ابتدا بینقص نیست. در پایان هر هفته:
میزان اجرای برنامه را بررسی کنید
نقاط ضعف و قوت را بشناسید و همچنین
در صورت نیاز، برنامه را اصلاح کنید
توجه داشته باشید که انعطافپذیری، کلید موفقیت در برنامهریزی درسی است.
جمعبندی
یک برنامهریزی درسی موفق، ترکیبی از خودشناسی، هدفگذاری، نظم، ارزیابی و اصلاح مداوم است. اگر این ۹ گام را بهدرستی و متناسب با شرایط خود اجرا کنید، مسیر مطالعه شما هدفمندتر، کماسترستر و پربازدهتر خواهد شد.
سوالات متداول؛
۱. آیا یک برنامهریزی درسی واحد میتواند برای همه دانشآموزان و داوطلبان کنکور مناسب باشد؟
خیر. برنامهریزی درسی باید کاملاً شخصیسازیشده باشد و بر اساس سطح علمی، اهداف، میزان زمان آزاد، نقاط ضعف و قوت و شرایط زندگی هر فرد طراحی شود. هرچند اصول برنامهریزی ثابتاند، اما نحوه اجرای آن برای هر فرد متفاوت است.
۲. اگر نتوانیم برنامهریزی درسی خود را بهطور کامل اجرا کنیم، چه کاری باید انجام دهیم؟
عدم اجرای کامل برنامه طبیعی است. در چنین شرایطی باید در پایان هفته ارزیابی دقیقی انجام دهید، علت عقبماندگی را بررسی کنید و با استفاده از زمانهای جبرانی یا اصلاح حجم مطالعه، برنامه را واقعبینانهتر تنظیم کنید. انعطافپذیری، بخش مهمی از برنامهریزی موفق است.
۳. مرور مطالب در برنامهریزی درسی چه اهمیتی دارد و هر چند وقت یکبار باید انجام شود؟
مرور نقش کلیدی در جلوگیری از فراموشی دارد. در یک برنامه اصولی باید مرور روزانه، مرور هفتگی و مرور دورهای در نظر گرفته شود. این کار باعث تثبیت مطالب، افزایش تسلط و بهبود عملکرد در آزمونها، بهویژه کنکور سراسری، میشود.
